KPSS SAYFASI

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

Türk Adının Kullanımı: Türk adının anlamı hakkında iki genel görüş vardır. İlk anlam; doğan türeyen çoğalan, İkinci anlam; kuvvetli kudretli olarak belirtilmiştir. Türk adı ilk defa Göktürk Anıtlarında "TÜRK" şeklinde geçer.

 

Türk Adını Taşıyan Devletler: Göktürkler, Türkiye Cumhuriyeti, Hatay Türk Devleti, Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.Coğrafi terim olarak Türkiye ilk defa VI' cı yüzyılda Bizans kaynaklarında yer almıştır. XII' ci yüzyıldan itibaren Anadolu'nun ismi bir daha değişmemek üzere Türkiye olmuştur.

 

Türklerin Ana Yurdu: Türklerin ilk ana yurdu Orta Asya'dır. Orta Asya kuzeyinde Sibirya, güneyinde Himalaya dağlan, doğuda Kingan dağları, batıda Hazar denizi ile sınırlandırılır. Son araştırmalarla anayurdun sınırlan Ural Altay dağlan ile Aral gölü üçgeni içinde kalan bölge olarak belirlenmiştir.

 

Coğrafi Koşullar ve Sonuçları:

•         Sert karasal iklimin hüküm sürdüğü Orta Asya bitki örtüsü bozkırdır.

•         Bozkırlar hayvancılık yapmaya elverişlidir.

•         Otlak sulak arayışı halkı göçebe yaşamaya zorlamıştır.

•         Tarım çok az yapılır.(evcilleştirilen hayvanlara yonca ekimi)

•         Bozkırlann zor koşulları Türklerde güçlü irade özgüven ve dayanıklılığa neden olmuştur.

ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZLERİ

 

Anav Kültürü: (M.Ö 4 bin) Bilinen en eski kültürdür. Batı Türkistan'da görülen Türk kültürüdür. Tarım, hayvancılık, dokuma gelişmiş.

 

Afanesyova Kültürü: (M.Ö 3000- 1700) Altay dağları çevresinde görülür. Orta Asya Uygarlığının temelini oluşturur. Hayvancılık, kartal resimleri, bakır eşya, kemik iğneler.

 

Kelteminar Kültürü: (M.Ö 3000) Aral Gölü çevresi. Balıkçılık, bıçaklar, avcılık.

 

Andronava Kültürü: (M.Ö 1700- 1200) Altay-Ural çevresinde görülür. Bugünkü Türklerin atalan olarak da kabul edilir. Bakır, bronz işlemeciliği.

 

Karasuk Kültürü: (M.Ö 1200- 700) Karasuk Irmağı ve çevresi. Dönemin icatlan dört tekerlekli araba keçe çadırı, demir.

 

Tagar-Taştık Kültürü: (M.Ö. 700- 100) Altay çevresi. En genç kültürdür. Metal silahlar ve hayvan üslubu, sanat objeleri

 

 

GÖÇLER

Nedenleri:

•         Otlak ve sulak alanların yetersiz kalması

•         İklimin elverişsizliği

•         Nüfus artışına bağlı toprak yetersizliği

•         Kuraklık

•         İç çatışmalar

•         Fetih arzusu

•         Dış baskılar

•         Salgın hastalıklar

 

Sonuçları:

•          Göç edilen yerlerde yeni devletler kurulmuş ve Türk kültürü yayılmıştır.

•          Türkler yerleştikleri bölgelerde yerli halk ile kaynaşarak yeni kültürlerin oluşmasını sağlamıştır.

•          Türkler yerleştikleri bölgelerin etkisiyle birbirlerinden farklı özellikler gösterdiler; bu durum Türk tarihinin bütün olarak incelenmesini zorlaştırdı.

•          Türkler kavimler göçüne neden olmuş Avrupa'nın siyasal yapısının değişmesine neden olmuşlardır

•          Göç etmeyerek ana yurtta kalanlar güçlü devletler kurmuşlar. (Asya Hun, Göktürk, Uygur)

•          Bazı Türk boylan göç ettikleri bölgenin etkisi ile milli benliklerini kaybetmişlerdir.

•          Batıya göç eden topluluklar: Avrupa Hun, Avarlar, Hazarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Oğuzlar, Macarlar, Kumanlar.

•          Türk topluluklarının göçebe olarak yaşamaları araba ve tekerleği kullanmaları, atı evcilleştirmeleri, göçleri kolaylaştırmıştır. Türkler göçler sonucu Mezopotamya, Anadolu, Çin, Hindistan, Orta Avrupa, Balkanlar ve Sibirya' ya yerleşmişlerdir.

 

İskitler(Sakalar):

•         Türklerin etkin olduğu ilk siyasal topluluktur.

•         Halkın çoğunluğu İran' lıdır.

•         Atlı göçebe uygarlığının yaratıcılarıdır.

•         Hayvan üslubu sanat tarzını yaratmışlardır.

•   İskitlerin yaşam tarzları, gelenekleri, dilleri ve sanatları diğer Türk topluluklarına
benzemektedir. Orta Asya kökenli olmaları Türk kavmi olduklarını güçlendirmektedir.

İLK TÜRK DEVLETLERİ

Asya Hun lan:

•          Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.

•          Orta Asya 'da yaşayan bütün Türkleri bir bayrak altında toplayan ilk Türk devletidir.

•          İlk askeri teşkilatı ve devlet teşkilatını oluşturmuşlardır. (Mete Han-onlu sistem)

•          Ötüken merkez olmak üzere kurulmuşlardır. (M.Ö.220)

•          Bilinen ilk hükümdarları Teoman, en önemli hükümdarı Mete' dir.

•          Teoman döneminde Hun akınlarını durdurmak için Çin Şeddi yapılmıştır.(M.Ö.214)

Mete Han:

•          Devlet ve orduda düzenleme yapmış, ipek yolunu almış, Çin'i vergiye bağlamış, Türk topluluklarını bir bayrak altında toplamıştır.

•          Mete'nin ölümü, Çin entrikaları, ipek yolunun kaybedilmesi ile zayıflayan Hunlara Çinliler ve Siyenpiler son vermiştir.

•          Milliyetçi bir politika izlemiştir.

•          Mete ulusal kimliğini korumak için Çin'e yerleşmemiş ve vergiye bağlamıştır, (kalabalık Çin nüfusu içinde eriyeceğinden korkmuştur.)

 

KAVİMLER GÖÇÜ (375)

Asya Hun devletinin bağımsızlığından sonra Kuzey Hunları batıya göç ederek Orta Avrupa'ya kadar ilerlemişlerdir. Bu göç esnasında Hunların önünde duramayan Avrupa kavimleri de göç etmek zorunda kalırlar. Tarihte bu olaya Kavimler Göçü adı verilir.

Sonuçlan:

•         Avrupa uzun yıllar karışıklık içinde kaldı.

•         Avrupa'nın etnik yapısı değişti yeni milletler oluştu.(İng. Fr. İsp)

•         Barbar kavimlerin topraklarına girmesini önleyemeyen Roma İmp. 395'te Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. 476 yılında Batı Roma İmp. yıkılmıştır.

•         Germen kavimleri arasında Hıristiyanlık yayılmış, Avrupa da klişe ve papa ün kazanmıştır.

•         Otorite boşluğu merkezi krallığın güç kaybetmesine neden olurken feodalite (derebeylik) rejiminin kurulmasına ve yaygınlaşmasına neden olmuştur.

•         İlk çağ sona ermiş Orta Çağ başlamıştır.

•         Skolastik düşünce gelişti. Avrupa Hun Devleti kuruldu.

AVRUPA HUN DEVLETİ (375- 469)

•         Kavimler göçü sonrasında kurulmuştur.(Orta Avrupa)

•         Bilinen ilk hükümdarları Balamir'dir.

•         Uldız zamanında dış siyaset belirlenmiş, Rua zamanında topraklar genişlemiştir.

•         En güçlü dönemi Atilla zamanında yaşanmıştır.

•         Margos ve Anatolyos anlaşmaları yapılarak Bizans vergiye bağlanmıştır.(Balkan seferi)

•         Atilla Batı Roma seferi ile (Galya seferi, İtalya seferi) Batı Roma'ya üstünlüğünü kabul ettirmiş papanın ricası üzerine barış yaparak geri dönmüştür.

•         Atilla'nın ölümünden sonra oğullan başarılı olamamış, bağımsız toplulukların ve Bizansın saldırıları ile yıkılmıştır.(469)

 

 

 

 

 

 

 

GÖKTÜRK DEVLETİ(552-659)

•         Türk adı ile kurulan ilk Türk devletidir.

•         Bumin Han tarafından Avar hakimiyetine son verilerek Ötüken'de kurulmuştur.(552)

•         Bumin devleti doğu batı olarak ikiye ayırmıştır. Kardeşi İstemi Yabgu'yu  batı bölümüne atamıştır.

•         İstemi Yabgu ipek yoluna sahip olabilmek için Sasanilerle anlaşıp Akhunları yıkmış, sonrada Bizans'la anlaşarak Sasanileri zayıflatmıştır.

•         En parlak dönemi Mukan Kağan dönemidir.

•         Batı Türkistan'ın Türkleşmesini sağlamıştır.

•         İç mücadeleler Çin kışkırtmaları sonucu ikiye ayrılmıştır.(582) (Doğu Göktürkleri 630, Batı Göktürkleri 659'da Çin egemenliği altına girdi).

•         Kendilerine ait alfabeleri vardır.( 38 harf)

•         Milliyetçi bir politika izlemişlerdir.

•         Hunlardan sonra Türkleri bir bayrak altına toplayan ikinci Türk devletidir.

 

II. GÖKTÜRK (KUTLUK) DEVLETİ (682- 745)

•          Türk adını taşıyan ikinci Türk devletidir.

•          50 yıl Çin egemenliği sonrası Kutluk Kağan önderliğinde ayaklanarak Kutluk devletini kurmuşlardır.

      (682 ).(ilteriş unvanı almıştır).

•          Kutluk Devleti; Çini baskı altında tutarak, Orta Asya'daki dağınık halde yaşayan Türkleri kendi bünyesinde toplama politikası gütmüştür, (ulusçu anlayış)

•          Bilge Kağan, Kültigin, Tonyukuk döneminde devletin sınırlan genişlemiş onların ölümü ile Basmil, Karluk ve Uygurlann isyanı sonucu yıkılmıştır.(745)

•          Orhun yazıtları bu dönemde dikilmiştir. Bu yazıtlar Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.

UYGURLAR (745 -840 )

•          Uygurlar, Basmil ve Karluk boylarının yardımıyla II. Göktürk devletini yıkarak kendi devletlerini kurdular. Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağandır.

•          Devletin başkenti Ordu-Balık (Karabalsagun) dur.

•          Talaş savaşında Çin'in Araplara yenilmesiyle topraklarını genişlettiler.

•          Böğü Kağan döneminde Mani dini kabul edilir. ( İlk din değiştiren topluluk)

•          Mani dininin et yemeyi yasaklaması sonucu Uygurlann savaşçı özelliklerini kaybetmesi, Çin'in politikalan, hanedan değişiklikleri, ekonomik sorunlar nedeniyle zayıflayan Uygurlara 840 yılında Kırgızlar son verir.

•          Dağılan Uygurlar Kansu ve Turfan bölgesine yerleşerek yeni devletler kurarlar ve ticarette gelişirler. Zamanla Moğol egemenliğine girerler.

Özellikleri:

•          Yerleşik hayatı benimseyen ilk Türk Devletidir.

•          Türk tarihinde ilk defa kent ve kasaba kurarak mimarinin gelişmesini sağlamışlar.

•          İlk kez kağıt ve matbaayı kullanmışlardır.

•          Bilim ve sanat alanında gelişmişlerdir.

•          Değişik dinleri benimsemişler. (Manihaizm-Budizm)

•          Tarım ve ticaretle uğraşmışlardır. Siyasi alandan çok kültürel alanda varlık göstermişlerdir.

•          Moğolların Türkleşmesinde, teşkilatlanmasında ve devlet yönetiminde etkili oldular.

DİĞER TÜRK DEVLETLERİ

Avarlar :

•          İstanbul'u kuşatan ilk Türk devletidir.

•          Orta Asya' da Göktürklere yenilmiş Avrupa ya göç etmişlerdir.

•          Slav topluluklarının oluşmasında devlet ve askeri teşkilatlarında rol oynamışlar.

•          Franklar tarafından yıkılmışlar.

 

Kırgızlar :

•          Ötüken'i başkent olarak kullanan son Türk devletidir.

•          Daha sonra ötükeni terk ederler.

•          1207'de Moğol egemenliğine girerler.

•          Manas destanı Kırgızlara aittir.

•          Uygurlar'ı yıktılar.(840)

Hazarlar:

•          Kafkaslarda Müslüman Araplarla savaştılar.

•          Yahudiliği benimseyen tek Türk devletidir.

•          Din konusunda hoş görülü olmuşlardır.

•          Ticarete önem vermişlerdir.

•          Rusları devlet ve ordu teşkilatı yönünden etkilediler.

•          Rus saldırıları sonucu yıkıldılar.(958)

Bulgarlar:

•          Avarlarm baskılarından kurtulup Büyük Bulgarya devletini kurdular, daha sonra Hazar baskısıyla Tuna ve İtil Bulgarları olarak ikiye ayrıldılar.

•          Tuna Bulgarları Hıristiyanlığı kabul edip Türklük özelliğini kaybederken .İtil Bulgarları müslüman tüccarların etkisiyle İslamiyeti kabul etmiş, Moğol hakimiyetine girmiştir.

•          Kazan Türklerinin temelini oluşturmuşlardır.

Türgişler:

•          Emevilerle mücadele ederek Orta Asya'nın Araplaşmasını önlemişlerdir.(Sulu Han)

•          İlk metal parayı kullandılar.

•          Göç etmemişler.

•          Karluklar tarafından yıkıldılar.

Sihirler ( Sabarlar):

•          Sibirya ismi Sihirlerden gelir.

•          Avar baskısıyla batıya  göç   etmiş,   Sibirya  ve  Kafkasya'ya     yerleşmiş,   Anadolu'ya girmişlerdir. Hazarların çekirdeğini oluştururlar.

Macarlar :

•   Peçenek baskısıyla Macaristan'a yerleşmiş  1000 yıllarında Hıristiyanlığı benimseyerek
asimile olmuşlardır. Buna rağmen Türkçe kökenli birçok sözcüğü kökenlerinde barındırırlar.

Peçenekler:

•          Malazgirt savaşında Selçuklu yanında yer aldılar.

•          Siyasi birlik kuramamışlar dağınık halde yaşamışlardır.

•          Ücretli askerlik yaptılar.

•          Hıristiyanlığı benimsediler.

•          Slavların birleşmesini ve Karadeniz'e inmesini engellediler.

Kumanlar (Kıpçaklar):

•          Rus prenslikleri ile mücadele ettiler.

•          Rusların Karadeniz'e inmesini engellediler.

•          Hıristiyanlığı kabul edip asimile oldular.

•          Oğuzlarla mücadeleleri Dede Korkut Hikayelerine konu olmuştur.

Karluklar :

•          Göktürklerin yıkılmasında rol almışlar,

•          Talaş savaşında müslüman Arapların yanında yer almışlar,

•          İslamiyet'i kabul eden ilk Türk toplulukları arasında yer almışlardır.

•          Ayrıca Karahanlılarm kurulmasında etkili olmuşlar Moğol egemenliğine girmişler.

 

 

 

Oğuzlar:

•         Türk milletinin en kalabalık ve en önemli topluluğudur.

•         Hun ,Göktürk ,Uygurlara bağlı yaşamışlar daha sonra Oğuz Yabgu devletini kurmuşlardır.

•         Toplu halde İslamiyet'i kabul etmişlerdir.

•         Önemli Türk devletlerini kurmuşlardır. Günümüz İran, Irak, Suriye, Azerbaycan, Türkiye ve Balkanlarda yaşayan Türklerin ataları Oğuzlardır. Müslüman Oğuzlara Türkmen adı verilirdi.

 

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR MEDENİYET

A -DEVLET YÖNETİMİ :

•         Devlet boyların birleşmesinden oluşan feodal bir yapıya sahiptir.

•         Siyasi teşkilatlanmanın en üst basamağını "il" denilen devlet oluştururdu.

•         Hükümdara hükümdarlık görevinin Tanrı tarafından verildiğine ve bunun kan bağı yoluyla devam ettiğine inanılırdı.( Kut anlayışı) Bu durum hakana bağlılığı artırır. Ayrıca kut anlayışına göre ülke hanedanın ortak malıdır. Hanedanlığın her üyesinin hükümdar olma hakkı vardır.

•          

Hükümdarın Görevleri: Ordu komutanlığı, halkını savunmak, doyurmak, çoğaltmak ve • giydirmekti.( Sosyal devlet anlayışı) Ayrıca kurultay başkanlığı yapardı. Kut anlayışı taht kavgalarına ve devletin kısa sürede yıkılmasına sebep olmuştur.

 

Hükümdarın eşi olan Hatun: Kağanların bazı yetkilerini kullanabilme kağana vekalet etme kurultaya katılma, elçi yollama ve kabul etme gibi yetkileri vardır.

 

Hükümdarlık Sembolleri :Otağı, tuğ, sancak, bayrak, taht ,davul, ferman ,buyruktur.

 

Kurultay -Kengeş :

•         Danışma ve devlet meclisidir.

•         Yılda iki kez toplanır.

•         Yasak koyar.

•         Savaş barışa karar verir.

 

Üyeleri : Hakan, hatun, hanedan mensupları, boy beyleri hükümet üyeleridir. Meclise katılma hakkı olanlara toygun denir.

 

Toy Meclisi : Kazançlı seferler sonrası verilen eğlence ve ziyafettir. Bu şölende çeşitli sorunlarda ele alınır ve şölenin sonunda hükümdarın evi yağmalanırdı.(Hanı yağmalama geleneği) Bu durum sosyal dayanışmayı sağlar.

 

Ülke yönetimi : Ülke sağ-sol veya doğu-batı olarak bölünerek yönetilirdi .Büyük kağan merkez doğu yada sağda otururdu. Solda ise (batı) yabgu unvanı ile genellikle kağanın kardeşi bulunurdu. Ayrıca tigin ve şad denilen valiler ülkeyi yönetirdi.

 

Hükümet : Başında Kağanın bulunduğu hükümet üyeleri şunlardır: Buyruk (Bakan) ,Bitigci (Katip) , Tamgacı (Dış Politika) , Aygucı (Başbakan) , Tarkan (askeri yönetici) , Apa (sivil yönetici) Tudun (vergi denetim), Ağılığ (hazine görevlisi) Türklerde ilk devlet yönetimini Mete Han yapmıştır. (Orta Sağ Sol)

 

Toplum Yapısı: Aile (oguş ), Urug (soy,sülale), Boy, Budun, İl.

 

Aile :Çekirdek aile-Ataerkil-tek eşlilik - Evlenen çocuk aileden ayrılır. Baba evi küçük erkek çocuğa kalır.

B-SOSYAL HAYAT

•         Toplum sağlam bir aile yapısına dayanıyordu.

•         Hayat tarzı göçebe olup hayvancılıkla uğraşıyorlardı.

•         Atın önemli bir yeri vardı.   '-

•         Savaşçılık ortak yetenekti.

•         Yaylak ve kışlak hayatı vardı.

•         Yerleşik yaşama geçildikten sonra sosyal yaşam değişmiş mimari kent kültürü ortaya çıkmıştır.

•         Sosyal hayat sınıfsızdır.

•         Kölelik soyluluk yoktu.

•         Dini milli bayramlar şölenler toplumsal dayanışmayı artırır.

C-EKONOMİ

•         Orta Asya'da iklim şekilleri nedeniyle ekonominin temeli hayvancılığa dayanıyordu.

•         Elverişli yerlerde tarımla da uğraşılmış arpa darı buğday ekilmiş.

•         Yerleşik yaşamdan sonra tanımsal faaliyetlerde artar.

•         Hun ve Göktürklere ait sulama kanalı bulunması ve saban kullanılması tarıma verilen önemi gösterir.

•         Türkler ticaret yaptıkları ülkelere canlı hayvan, konserve,  et, deri, kösele, kürk satmışlar; tahıl ve giyim eşyası almışlardır. İpek ve kürk yolu en önemli gelirdir.

D-HUKUK

Töre: Türklerin, adetleri, gelenekleri, kurultay kararlan ve toplum hayatını düzenleyen yazısız hukuk kurallarına töre denirdi.

•         Töre toplum yaşamını da siyasal yaşamı da düzenler.

•         Töre kuralları zamanla oluşur hakan, kurultay, boy beyleri kural koyabilir.

•         Törenin değişmez kuralları iyilik, eşitlik, yararlı olma işi idi.

•         Yerleşik hayata geçince törenin bazı kuralları yazılı hale getirilmiş.(Uygurlar)

•         Hükümdar başta olmak üzere herkes töreye uymak zorundadır.(Kanunun üstünlüğü)

•         Devlete karşı çıkma, adam öldürme, ordudan kaçma gibi suçların cezası ölümdü.

•         Türklerde göçebe yaşamdan dolayı hapis cezası uzun süreli olmamıştır.

•         Cezaların kesin hükme bağlanması  ve devlet tarafından takip  edilmesi kan davasını önlemiştir.

•         Uygurlarla birlikte yazılı hukuk anlayışı da gelişir.

•         Yüksek mahkeme hükümdar başkanlığında toplanır yargıçlar, yargucu ve yargan adını alırdı.

E-ORDU

•         Türklerde her Türk savaşa hazır olduğu için askerlik özel bir meslek değildi. Ordunun özellikleri:

•         Ücretli değildir.

•         Her Türk asker sayılırdı.

•         Temeli atlı askerden oluşurdu.

•         Ordu millet kavramı vardır.

•         Daimi düzenli ve disiplinli ilk Türk ordusunu onlu sisteme göre Mete Han kurmuştur.

•         Çin , Roma ve Bizans askeri alanda Hun ordusunu örnek almıştır.

•         Ayrıca savaşlarda turan taktiği kullanılmıştır.

F-DİN VEiNANIŞ  Gök Tanrı Dini:

•   Türklerin en eski dinlerindendir.

•         Tek tanrılı cennet cehennem inancı olan ve en önemli ibadetin kurban kesme olduğu bir dindir.

•         Eski Türklerde tanrı sonsuzdur her hangi bir şekle sokulamaz onun için putçuluk yoktur.

•         Başlangıçta tabiat kuvvetlerine inanma şeklinde başlayan din, ölmüş atalarının ruhlarına inanma şeklinde (atalar kültü) devam etmiştir.

•          Şamanizm de ise insanlarla ruhlar arasındaki ilişkiyi kam yada şaman adı verilen din adamları sağlardı.

•          İnancın kaynağı iyi yada kötü ruhlar olmuştur.

•          Eski Türklerde ölü gömme törenlerine Yuğ adı verilirdi.

•          Ölen kişilerin mezarlarına öldürdüğü kişi kadar taş dikilirdi. Buna balbal, mezarlara da kurgan adı verilirdi.

•          Din adamları ayrıcalıklı değildi.(ruhban sınıfı yok)

•          Dini hoşgörüden dolayı Türkler arasında Manihaizm, Budizm, Musevilik, Hıristiyanlık Müslümanlık gibi dinlerde kabul edilmiştir.

•          Eski Türklerde cennete Uçmağ, cehenneme Tamu adı verilirdi.

 

•          Türklerde devlet işlerine din adamları karışmazdı.(Laiklik)

•          İslamiyet dışındaki dinleri benimseyen ve bulundukları bölgelerde azınlıkta kalan Türkler zamanla Türklük özelliklerini kaybetmişlerdir.

•    Tek tanrı inancı, dinsel hoşgörü, coğrafi değişim, ticari ilişkiler, siyasal hakimiyet Türklerin
çeşitli dinlere girmelerine neden olmuştur.

•   Eski Türklerde din değiştiren ilk devlet Uygurlardır.

 

 

•     G-DİL VE EDEBİYAT

•          En eski Türk sözlü edebi eserleri destanlardır. Sözlü edebiyat ürünlerinin diğerleri Savlar(ata sözleri), Sagular (ağıt), efsaneler, koşuklar (müzik eşliğinde söylenen şiir), halk türküleridir.

•          Destanlar milletlerin kahramanlıklarının ve yaşam tarzlarının anlatıldığı manzum hikayelerdir.

•   Önemli Türk destanları şunlardır:
Hun          : Oğuz Kağan
Göktürk      : Ergenekon ve Bozkurt
Uygur        : Türeyiş ve Göç
İskitler       : Alper Tunga ve Şu
Kırgızlar     : Manas

 

Yazı: İslam öncesi ilk yazıtlara, Kırgızlara ait Yenisey mezar taşlarında rastlanır ama bu yazıtlar bir alfabe oluşturmazlar.

 

Orhun Yazıtları: Tonyukuk (727), Kültigin (732), Bilge Kağan (735) adına dikilmiştir. (II.Göktürk)Göktürk devletinin kuruluşu, yönetici ve halkın karşılıklı görevleri, dönemin siyasi olayları hukuk ve din hakkında bilgi verir.

Önemi:

•         Türklerin ilk yazılı belgeleridir.

•         İlk Türk alfabesi kullanılmıştır.

•         Türk devlet geleneğini yansıtan ilk milli kaynaktır.

•         Ulusalcı anlayışla yazılmıştır.

•         Tarihi döneme bu yazıtlarla geçilmiştir.

•         Yöneticiler halka hitabet ettiği için hitabet eseri de sayılır.

 

•          Göktürk yazıtları Yolluğ tigin tarafından yazılmış Danimarkalı W.Thomson tarafından (1892) okunmuştur.

•          Diğer önemli yazıtlar ise Kırgızlara ait Yenisey yazıtları ile Uygurlara ait Karabalsagun yazıtlarıdır.

•    İlk Türk alfabesi Göktürk alfabesi olup 38 harften oluşurdu. İkinci Türk alfabesi 18 harften
oluşan Uygur alfabesidir.

•   Bunların haricinde Türkler Sogd ,Kiril ,Arap ve Latin alfabesi kullanmıştır.

 

H-BİLİM VE SANAT

•         Türklerde 12 hayvanlı Türk takviminin olması astronomi bilimi ile ilgilendiklerini ve bu alanda ilerlediklerini göstermektedir.

•         İlk Türk matbaası Uygurlar döneminde kurulur bazı eserler (Çin, Hint) Türkçe'ye çevrilir.

Sanat:

•         İlk Türk devletlerinde göçebe yaşam sanat eserlerinin deri, metal, ahşap, oymacılık ve taş işçiliği gibi taşınabilir malzemelerden yapılmasına yol açmıştır.

•         Dokumacılıkta gelişen Türk sanatı halıyı dünya medeniyetine katmıştır.

•         Ayrıca çadır sanatı, silah yapımında gelişmişlerdir .

•         İskit kaynaklı hayvan üslubuda Türkler tarafından eşyalar üzerine işlenmiştir.

•         Uygurlarla, yerleşik yaşama geçince sanat eserlerinde de değişiklik olur. Saraylar, Manastırlar yapılmaya başlar. Şehircilik gelişir, resim sanatı gelişir, Fresk (duvar resmi) minyatür (kağıt tahta üzerine yapılan resim) eserleri ortaya çıkar. Uygur minyatürleri daha sonra gelişen islam minyatürlerinin kaynağını oluşturur. Ayrıca Uygurlarda heykeltıraşlık ve maden işlemeciliği de gelişmiştir.

•         Eski Türklerde eğlencelerde kopuz ve davul kullanılırdı.